145 Milyar Lira Toplandı, İletişim Hâlâ Çöküyor: Deprem Vergisi Nerede Kullanıldı?

1999 yılında meydana gelen 17 Ağustos ve 12 Kasım depremlerinin ardından kamuoyunda “deprem vergisi” olarak bilinen Özel İletişim Vergisi (ÖİV) uygulamaya konuldu. Başlangıçta geçici olarak getirilen bu vergi, 2004 yılında kalıcı hale getirildi. Cep telefonu, sabit telefon, internet hizmetleri ve dijital yayınlar üzerinden alınan yüzde 10’luk vergi, 26 yıldır uygulanıyor.

19 Mayıs Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Murat Batı’nın hesaplamalarına göre, Mart 2025 itibarıyla tahsil edilen ÖİV tutarı toplamda 145 milyar liraya, döviz bazında ise yaklaşık 40 milyar dolara ulaştı. Sadece 2025 yılı için Hazine ve Maliye Bakanlığı, 45,1 milyar liralık ÖİV geliri hedefliyor. Bu yılın ilk üç ayında tahakkuk eden tutar 10,2 milyar lira, tahsil edilen miktar ise 9,9 milyar lira oldu.

Toplumda yıllardır “deprem vergisi” olarak bilinen bu gelirlerin nasıl ve nerede harcandığı ise yeniden gündeme geldi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Ekim 2023’te TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı açıklamada, özel iletişim vergisinin doğrudan depremle ilgili bir fona aktarılmadığını belirtti. Şimşek, tüm vergilerin genel bütçe havuzunda toplandığını ve buradan çiftçi destekleri, eğitim, sağlık ve altyapı gibi farklı kalemlere harcama yapıldığını vurguladı.

6 Şubat 2023 depremlerinin ardından çıkarılan yasayla Afet Yeniden İmar Fonu kuruldu. Ancak bu fon, afet öncesi değil, yalnızca afet sonrası imar ve altyapı çalışmalarını kapsıyor. Fona ilişkin yasa 21 Mart 2023’te yürürlüğe girerken, fonun bütçe içerisindeki harcamaları şeffaf şekilde izlenemiyor. 2024 yılı faaliyet raporuna göre, şehircilik ve risk odaklı bütünleşik afet yönetimi kapsamında 150,9 milyar liralık harcamanın tamamı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’na (TOKİ) aktarılmış durumda.

Deprem sonrası müdahale ve koordinasyondan sorumlu olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ise bu yıl için 266,9 milyar liralık bir bütçeye sahip. Bu rakam, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 219,2 milyar liralık bütçesini de geride bırakıyor.

Bütün bu veriler, kamuoyunun uzun süredir sorduğu “Deprem vergileri nerede?” sorusunu bir kez daha gündeme taşıyor. Her büyük depremde yaşanan iletişim kesintileri ve altyapı eksiklikleri, toplanan milyarlarca liranın yeterince etkin kullanılmadığı eleştirilerini beraberinde getiriyor.